کتیرا (Tragacanth) در روستای زفره

کَتیرا نام یک گیاه است.

آن روز که از مواد پاک کننده امروزی خبری نبود، سدر و کتیرا، در حیات بهداشتی جامعه، نقش عمده‌ای داشتند. هرچند که برای کتیرا، زمینه‌های استفاده دیگری نیز وجود داشت. این صمغ گیاهی گونه‌های مختلفی دارد که به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله در ایران به طور کلی آنها را گَوَن می‌نامند.

• اسباب کار:

تبر: آلتی آهنی با دسته چوبی

تیغ:چوبی است به طول یک متر و به قطر یک مچ دست که در یک طرف آن تیغه تعبیه شده است.

کیسه:کیسه‌ای که دارای بندی است که آن را به دور گردن می‌اندازند.

کلیه وسایلی که ذکر شد برای هر کارگر جداگانه باید تهیه گردد.

البته ناگفته نماند که کارگران کلیه وسایلی را که لازم است همراه خود می‌برند به طور مثال رختخواب، فانوس، مواد غذایی و ...

• طرز کار:

شخصی که دارای توانایی مالی نسبتاً خوبی است زمینی را که قرار است کتیرا را از آن برداشت کنند به مدت دو سال از اداره منابع طبیعی اجاره می‌کند و آن را به دو بخش تقسیم می‌کند و هر سال یک بخش را تیغ می زند و با باقیمانده کاری ندارد.

• زمان کار

شروع کار اوایل خرداد ماه و پایان آن اوایل مهر ماه است.

سختی و مشقت کار در همان چهل روز اول شروع کار است که کارگران شروع به کندن کنار هر بوته گون را می‌کنند تا ریشه بوته نمایان شود.

بعد از کندن اطراف بوته تبرها را کنار می‌گذارند و تیغ‌ها را برداشته و ریشه بوته گون را تیغ می‌زنند (خراش می‌زنند)

(محل تیغ زدن دقیقاً آخر ساقه و اول ریشه است)

بعد از این کار از محل تیغ زدن آب مایل به زردی شروع به بیرون آمدن می‌کند و بعد از چند روز این آب می‌خشکد. و حدود پانزده روز بعد زمان جمع آوری کتیرا است.

دیگر وقت آن رسیده است که کیسه‌ها را به گردن بیاویزند و کتیراهای خشک شده را که به وسیله دست یا تیغ بریده‌اند در داخل کیسه جمع آوری کنند.

وقتی که تمام کتیراها را جمع آوری کردند برای بار دوم جای خراش قبلی را دوباره خراش می‌دهند و با آبی از آن بیرون می‌آید و باز آن را جمع آوری می‌کنند.

یک بوته کتیرا را حدود ۴ تا ۶ بار خراش می‌دهند و اگر صحرای کتیرا خوب باشد و دارای آفتی نباشد و کارگر هم قوی و نیرومند باشد می‌شود حدود روزی ۳ کیلو کتیرا جمع آوری نمود.

• اسامی کتیراها در روستای زفره

1. گل (بهترین و مرغوب تیرن نوع کتیرا)
2. گل دوم
3. درجه یک
4. درجه دو
5. درجه سه
6. خرمنی (آخرین کتیرای به دست آمده که نامرغوب است.)

• خسارت و آفت‌ها

۱. بارندگی: اگر بسیار کم باشد و روی شاخه خیس شود محصول کتیرا نصف می‌شود و اگر آب جاری شود و پای گون خیس شود دیگر کار کردن بی فایده است.

۲. شته

۳. موش

۴. گله گوسفند: در هنگام کتیرازنی ورود گله‌های گوسفند به محدوده ممنوع می‌باشد زیرا یا توسط گوسفندان کتیراها خورده می‌شود و یا گرد و خاک روی کتیراها نشسته و آن‌ها را خراب می‌کند.

• اسامی کتیراها در روستای زفره

گون‌ها گونه‌های مختلفی دارد که نام‌های آن‌ها در گویش زفره ای به ترتیب زیر است:

1. نبن علی بسیار کم کتیرا می‌دهد
2. نرخیلی کم کتیرا می‌دهد.
3. شیرینکتیرای متوسطی می‌دهد و درجه آن هم دو است.
4. تحلهکتیرای مرغوب و بسیار زیاد می‌دهد
5. توکولیاصلاً کتیرا نمی‌دهد.
6. دلوکهاصلاً کتیرا نمی‌دهد.
7. سرزنگیاصلاً کتیرا نمی‌دهد.

• موارد استفاده از گون:

گون جوان را کنده و آن را آتش می‌زنند. وقتی که خارهای آن سوخت آن را خاموش می‌کنند و با تیشه آن‌ها را به قطعه‌های ۱۰ سانتی تقسیم می‌کنند و در آخور گوسفندان می‌ریزند.

• تیغ در گویش زفره ای

1. تیغ: تیغ سلمانی، تیغ کتیرازنی
2. تیغ: تی، خار خس
3. تیغ آفتاب: شعاع آفتاب
4. روز تیغ: روز سوگواری (عاشورا، ۲۸ صفر، ۲۱ رمضان)
5. صحرا تیغ است: گارگران در حال برداشت کتیرا هستند، ورود گله گوسفند ممنوع

.

• < قبلی
• بعدی >